Zapobieganie zagrożeniu bakteriami legionella pneumophila

Wiele szczepów bakterii występujących naturalnie w przyrodzie stanowi poważne zagrożenie w sytuacji, gdy zasiedla otoczenie, w którym przebywają ludzie. Instalacje wodne są szczególnie narażone na pojawienie się i namnażanie bakterii Legionella pneumophila, co wiąże się z ryzykiem zakażeń groźną chorobą – legionelozą. Ograniczenie rozwoju bakterii jest trudne i wymaga zastosowania odpowiednich metod chemicznych i termicznych.

Bakterie Legionella pneumophila i powodowane przez nie choroby

Legioneloza jest chorobą zakaźną, określaną jako wieloukładowa. Po raz pierwszy została zdiagnozowana w Stanach Zjednoczonych w 1968 jako tzw. gorączka Pontiac w swej formie pozapłucnej oraz w 1976 roku jako tzw. choroba legionistów w postaci płucnej. W zakażeniu pozapłucnym choroba ma przebieg łagodniejszy, z objawami grypopodobnymi, które w większości przypadków ustępują samoistnie w ciągu od 3 do 5 dni. Zakażenie postacią płucną może przebiegać zarówno w postaci lżejszej, z objawami ograniczającymi się do niedużej gorączki, kaszlu oraz stosunkowo niewielkich zmian płucnych, jak i w ciężkiej, charakteryzującej się poważną niewydolnością oddechową. Objawami towarzyszącymi w przypadku odmiany płucnej są u 30–50% chorych dolegliwości ze strony układu pokarmowego (nudności, biegunka) oraz nerwowego (m.in. zawroty głowy). W przypadku postaci pozapłucnej nie stwierdzono przypadków zgonu, natomiast przy postaci płucnej śmiertelność wynosi 15–20% i jest ściśle związana z wiekiem i stanem zdrowia. Przypadki legionelozy występują obecnie na całym świecie.

Choroba w postaci płucnej i pozapłucnej jest wywoływana przez pałeczki bakterii z rodziny Legionellaceae. Za od 80 do 90% zakażeń odpowiadają pałeczki z gatunku Legionella pneumophila. Drogą zakażenia jest zazwyczaj wdychanie aerozolu wodnego, w którym znajduje się bakteria. Pałeczki przenoszą się wraz z kroplami o średnicy od 0,2 do 0,5 µm. Bakteria charakteryzuje się długim czasem przeżywalności w powietrzu, który w zależności od wilgotności może przekraczać kilkanaście minut. Ryzyko infekcji jest bezpośrednio związane ze stężeniem bakterii w wodzie. Przy obecności mniej niż 100 jtk (jednostek tworzących kolonię) w 100 ml wody zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi uważa się, że zagrożenie infekcją nie występuje. Przekroczenie tej wartości wymaga podjęcia działań związanych z czyszczeniem i dezynfekcją – wyjaśnia przedstawiciel firmy Global Concepts 2000, która specjalizuje się w systemach uzdatniania wody i sprzedaży preparatów chemicznych do jej dezynfekcji.

Bakterie z rodziny Legionellaceae rozmnażają się w wodzie o temperaturze od 20 do 60°C. Najlepsze warunki do rozwoju zyskują jednak w temperaturze 35–45°C. Pałeczki gromadzą się w postaci biofilmu, który osadza się na wewnętrznych częściach instalacji wodnych. Czynnikiem zwiększającym zagrożenie namnażania się bakterii jest rodzaj materiału, z którego zostały wykonane elementy instalacji, zwłaszcza substancje porowate, m.in. różnego rodzaju uszczelnienia. Największe ryzyko związane z zasiedleniem instalacji przez pałeczki Legionella pneumophila pojawia się w przypadku skorodowanych rur stalowych, a najmniejsze przy rurach z miedzi lub tworzywa sztucznego.

Zagrożenie legionelozą i sposoby przeciwdziałania obecności bakterii

Zagrożenie zakażeniem pałeczkami Legionella pneumophila wiąże się z narażeniem na kontakt z aerozolami wodnymi o temperaturze 35–45°C oraz wielkością cząsteczek 0,2–0,5 µm. Ryzyko rozprzestrzeniania się bakterii występuje wszędzie tam, gdzie funkcjonują instalacje wodne, w których powstają optymalne warunki do namnażania się bakterii. Będą to wszelkiego typu chłodnie kominowe, skraplacze, urządzenia nawilżające i tworzące wymagany wilgotny mikroklimat. Zagrożenie mogą powodować także urządzenia chłodzące używane w różnych procesach technologicznych, a także rozpylające mgłę wodną myjki czy zraszacze.

Zmniejszenie ryzyka rozwoju Legionella pneumophila wymaga stosowania metod, które mogą obniżyć zdolność bakterii do namnażania się oraz prowadzić do jej zniszczenia. Wśród metod skutecznego usuwania bakterii znajduje się podgrzewanie wody do wysokiej temperatury powyżej 80°C, stosowanie dezynfekcji wysokimi stężeniami podchlorynu sodu lub dwutlenku chloru, dezynfekcja produktami nieutleniającymi bazującymi na bronopolu, a także promieniowaniem UV.

Przy zapobieganiu zakażeniom pałeczkami z rodziny Legionellaceae ważne jest usuwanie i niedopuszczanie do tworzenia się złogów i osadów, wymuszanie obiegu wody, prowadzenie okresowego czyszczenia i dezynfekcji instalacji. Istotne jest systematyczne wymienianie wkładów lub czyszczenie filtrów zamontowanych w instalacjach wodnych. Elementem przeciwdziałania rozwojowi Legionella pneumophila jest unikanie temperatur, w których może się ona namnażać. Przy projektowaniu i budowie instalacji warto korzystać z materiałów, które nie sprzyjają rozwojowi bakterii. Dobrym rozwiązaniem jest również wyeliminowanie urządzeń, które powodują powstawanie aerozolu. W dużych instalacjach lub przy zastosowaniach powodujących wzrost ryzyka zakażeniem niezbędne jest wykonywanie badań weryfikujących obecność bakterii oraz jej stężenia.

Walka z Legionella pneumophila wymaga stosowania odpowiednich metod, które pozwolą na jej usuwanie oraz stałego monitoringu instalacji wodnych i ich okresowego czyszczenia. Dzięki korzystaniu z odpowiednich preparatów chemicznych i podwyższonej temperatury ryzyko wystąpienia legionelozy u ludzi, którzy korzystają z wody lub znajdują się w pobliżu instalacji wodnych, można znacząco obniżyć.