Próby wysiłkowe w badaniu pracy serca

Współczesna kardiologia, dziedzina medycyny zajmująca się nieprawidłowościami i chorobami układu sercowo-naczyniowego, oferuje szereg różnych badań diagnostycznych. Jednym z nich jest wysiłkowe badanie serca, pozwalające na kontrolowanie stanu zdrowia pacjenta. Oprócz diagnostyki przeprowadzane jest także w celu oceny wydolności. Na czym polega wysiłkowe badanie pracy serca? Jakie są wskazania do jego przeprowadzenia i jak się przygotować?

Czym jest i jak przebiega elektrokardiograficzna próba wysiłkowa?

Próby wysiłkowe w badaniu pracy serca, jak sama nazwa wskazuje, to wysiłkowe badanie EKG, jedno z czynnościowych badań elektrokardiologicznych. Tym, co je wyróżnia, jest fakt, że pacjent w trakcie badania pozostaje w ruchu, dzięki czemu kardiolog ma możliwość rzetelnej oceny pracy jego serca w trakcie wzmożonego wysiłku fizycznego. Ponieważ serce w trakcie wysiłku wykazuje wzmożone zapotrzebowanie na tlen, możliwe jest sprawdzenie reakcji serca i naczyń wieńcowych, w których powinno wystąpić zwiększenie przepływu krwi. Próby wysiłkowe są badaniem nieinwazyjnym, bezbolesnym i całkowicie bezpiecznym. Lekarz jest obecny przy pacjencie przez cały czas trwania badania, czuwając nad jego bezpieczeństwem i instruując go w razie konieczności o zmianie intensywności pracy, a także przerywa ją w razie konieczności.

Podczas badania pacjent ćwiczy na bieżni lub cykloergometrze, czyli specjalnym trenażerze rowerowym. Lekarz nakłada pacjentowi na ramię mankiet do mierzenia ciśnienia, przykleja na pierś specjalne elektrody i monitoruje pracę serca pacjenta za pomocą elektrokardiografu. W przeciwieństwie do tradycyjnego EKG, diody te nie są przyklejane na kończyny. Po zbadaniu EKG w stanie spoczynku kardiolog dokonuje pomiaru w trakcie wysiłku w stopniu umiarkowanym. Później zwiększa intensywność wysiłku, zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami pacjenta, jednocześnie prowadząc systematyczny zapis ciśnienia tętniczego krwi i EKG.

Submaksymalna próba wysiłkowa u pacjentów zdrowych kończy się, gdy zostanie osiągnięte około 85-90% maksymalnej częstotliwości rytmu. W przypadku maksymalnej próby wysiłkowej ograniczonej objawami, badanie można zakończyć w momencie, gdy zostanie uzyskana maksymalna częstotliwość rytmu serca bądź przerwać, jeśli u pacjenta wystąpią charakterystyczne dolegliwości – wyjaśnia nasz rozmówca z Gabinetu Kardiologicznego i Chorób Wewnętrznych Witold Armada w Chojnicach.

Jak należy się przygotować do wysiłkowego badania EKG?

Do prób wysiłkowych w badaniu pracy serca należy się odpowiednio przygotować, aby wynik badania był prawidłowy i umożliwił postawienie diagnozy. Minimum przez 3 godziny przed rozpoczęciem badania należy powstrzymać się od spożywania posiłków, a także od palenia papierosów. Dodatkowo na 12 godzin przed EKG wysiłkowym nie należy wykonywać wysiłku fizycznego. W przypadku owłosienia na klatce piersiowej należy ogolić skórę w miejscach, w których naklejone będą elektrody. Warto zabrać ze sobą wodę do picia na czas badania.

Badanie wysiłkowe powinno być poprzedzone kontrolnym badaniem EKG. Dodatkowo pacjent ma obowiązek poinformować lekarza o przyjmowanych na stałe lekach, ponieważ niektóre z nich mogłyby wpłynąć na ostateczny wynik badania i konieczne będzie ich odstawienie na stosowny czas przed badaniem. To, które leki należy odstawić i na jak długo, jest decyzją kardiologa. Wyjątkiem jest sytuacja, w której próba wysiłkowa ma na celu określić skuteczność stosowanych leków. Należy przybyć do lekarza odpowiednio wcześniej, aby móc się wyciszyć i rozpocząć badanie wypoczętym. Warto zabrać ze sobą wygodne obuwie i strój, które nie będą krępowały ruchów pacjenta podczas badania.

Jakie są wskazania do przeprowadzenia próby wysiłkowej?

Elektrokardiografia wysiłkowa wykonywana jest często u pacjentów po świeżo przebytym zawale serca, po inwazyjnym leczeniu kardiologicznym oraz tych, których lekarz zakwalifikował do przeprowadzenia jednej z inwazyjnych metod leczenia. Próby wysiłkowe są też doskonałym badaniem służącym do oceny funkcjonowania wszczepionego stymulatora serca. Często wykonuje się je również u pacjentów z podejrzeniem choroby wieńcowej lub ze średnim ryzykiem jej wystąpienia. Choroba ta objawia się niedostatecznym ukrwieniem serca będącym skutkiem zwężonych tętnic wieńcowych. 

EKG wysiłkowe przeprowadza się także systematycznie u sportowców, aby ocenić wydolność ich organizmu, wytrenowanie czy efekty przygotowania do sezonu. To dlatego, że za najlepszy wskaźnik wydolności fizycznej organizmu uważa się tzw. pułap tlenowy, czyli maksymalną zdolność pobierania tlenu podczas wysiłku. U osób uprawiających sport zawodowo występuje przebudowa serca o patologicznym charakterze, co grozi nagłym zgonem sercowym. Przebudowa, a także zwiększenie wymiarów serca i napięcia układu przywspółczulnego są efektem zmian adaptacyjnych organizmu i w zależności od rodzaju wysiłku fizycznego może mieć charakter ekscentryczny lub koncentryczny.

Jakie są przeciwwskazania do przeprowadzenia próby wysiłkowej w badaniu serca?

Choć jest to badanie nieinwazyjne, a jego przebieg w pełni monitoruje lekarz kardiolog, istnieje szereg przeciwwskazań do przeprowadzenia wysiłkowego EKG. Należą do nich przede wszystkim ciężkie zwężenie zastawki aortalnej i zapalenie osierdzia lub mięśnia sercowego. Badania nie należy także przeprowadzać u pacjentów z ostrym rozwarstwieniem aorty, zawałem płuca, świeżym zatorem tętnicy płucnej, a także pacjentów, którzy przebyli zawał w czasie krótszym niż 2 dni przed badaniem. EKG wysiłkowego nie należy wykonywać także u pacjentów chorujących na niestabilną chorobę wieńcową oraz pacjentów z zaburzeniami rytmu serca czy nadciśnieniem tętniczym powyżej 200/110 mm Hg. Badania nie powinno się przeprowadzać również u osób o psychicznej lub fizycznej niezdolności do wykonania EKG wysiłkowego.

Ponadto istnieją przeciwwskazania do badania wysiłkowego, które lekarz może uchylić, gdy przeprowadzenie badania jest niezbędne do prawidłowego zdiagnozowania pacjenta i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Do takich przeciwwskazań należą: zwężenie lewej tętnicy wieńcowej, zwężenie zastawki aortalnej średniego stopnia, nieprawidłowa struktura i przerost mięśnia sercowego, zaburzenia elektrolitowe oraz blok AV, czyli blok przewodzenia impulsów w sercu.

Powikłania po próbie wysiłkowej i wskazania do przerwania badania

Próby wysiłkowe przeprowadza się przede wszystkim u pacjentów obciążonych chorobami lub schorzeniami układu sercowo-naczyniowego. Naturalną reakcją na badanie w ich przypadku może być kołatanie serca czy zawroty głowy, pojawiające się w trakcie lub tuż po zakończonym badaniu. U niektórych pacjentów dochodzi także spadek ciśnienia, prowadzący do niegroźnego omdlenia. Objawem, który powinien wzbudzić niepokój pacjenta, jest promieniujący ból w klatce piersiowej, któremu towarzyszy lęk i duszność. W takiej sytuacji należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Istnieją również objawy, po których wystąpieniu badanie należy natychmiast przerwać. Lekarz kończy przedwcześnie badanie w momencie, gdy u pacjenta wystąpi charakterystyczny dla dławicy piersiowej ból w klatce, zasinienie, bladość, zawroty głowy, spadek ciśnienia skurczowego o więcej niż o 10 mm Hg lub jego wzrost powyżej 250 mm Hg. Wskazaniem do przerwania badania są także trudności w monitorowaniu EKG bądź ciśnienia w trakcie próby wysiłkowej oraz wyraźne życzenie pacjenta.