Polskie konstytucje na przestrzeni wieków

Konstytucje, czyli ustawy zasadnicze, regulowały w Polsce porządek prawny już od późnego XVIII wieku. Stanowiły również odbicie współczesnego im klimatu politycznego i nastrojów panujących w społeczeństwie. Zanim przyjrzymy się dziejom polskich konstytucji, należy zadać być może dla niektórych oczywiste pytanie – czym właściwie jest konstytucja dla państwa?

Konstytucja jest pierwsza w hierarchii aktów prawnych, znajduje się ponad ustawami, ratyfikowanymi umowami zagranicznymi czy też rozporządzeniami. Określa ona m.in. podstawy funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, prawa i obowiązki obywateli oraz sposób, w jaki zorganizowane i wybierane są organy państwa. Nietrudno sobie zatem wyobrazić, dlaczego konstytucje zajmują tak istotne miejsce w historii Polski.

Znaczenie konstytucji dla Polski

Konstytucja 3 maja 1791 roku była pierwszą konstytucją w Europie i drugą na świecie. Miała ona wzmocnić Polskę i zreformować przestarzały system, który bezpośrednio przyczynił się do pierwszego rozbioru kraju. Jak wiadomo nie udało się tego osiągnąć, a niedługo później nastąpiły kolejne dwa rozbiory i Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata, jednak cel i idee, które przyświecały Konstytucji 3 maja, są żywe po dziś dzień i stały się podwalinami nowoczesnego patriotyzmu. Przez lata pod zaborami pojawiało się kilka konstytucji, ale zawsze dotyczyły one tylko pewnych fragmentów dawnej Polski.

Po odzyskaniu niepodległości sformułowano Małą Konstytucję, która zapewniała nowo powstałemu państwu możliwość funkcjonowania. W marcu 1921 roku miejsce Małej Konstytucji zajęła Konstytucja marcowa, która jest uznawana za pierwszą nowoczesną polską konstytucję, czego oznaką były rozległe prawa obywatelskie oraz nowoczesny trójpodział władzy.

Następną bardzo istotną dla historii Polski konstytucją była Konstytucja kwietniowa z 1935 roku, która w znacznej mierze poszerzała kompetencje prezydenckie, dając prezydentowi m.in. możliwość wyboru premiera albo swojego następcy, dzięki czemu rząd przebywający na uchodźstwie w czasach drugiej wojny światowej mógł funkcjonować w pełni legalnie.

Współczesne konstytucje i kontrowersje

Obecnie obowiązującą konstytucją jest ta z 1997 roku. Zastąpiła ona kolejną Małą Konstytucję, dzięki której Polska mogła przygotować się do transformacji ustrojowej. Słychać jednak głosy mówiące o braku legalności tej konstytucji:

Istnieją podstawy, żeby obecnie obowiązującą konstytucję uznać za nielegalną i niereprezentatywną. W referendum konstytucyjnym z kwietnia 1997 roku głosowało jedynie 42,86 proc. uprawnionych do głosowania, a żeby przyjąć konstytucję wymagane jest więcej niż 50 proc. Dlatego za obecnie obowiązującą w świetle prawa konstytucją można uznać Konstytucję kwietniową z 1935 roku – wyjaśnia nasz ekspert z Partii Druga Rzeczpospolita Polska.

Nie ulega jednak wątpliwości, że każda z polskich konstytucji pojawiała się w przełomowych momentach historii kraju i narodu. Od woli przetrwania przez walkę o niepodległość aż do odzyskania całkowitej suwerenności – dzieje polskich konstytucji są tożsame z dziejami Polski.