Kto dziedziczy spadek przy braku testamentu?

Jednym ze sposobów dziedziczenia, obok dziedziczenia testamentowego, jest dziedziczenie ustawowe. Dochodzi do niego w przypadku, gdy spadkobierca nie pozostawił testamentu lub w sytuacji, gdy żadna z osób, które zostały powołane w testamencie, nie chce spadku przyjąć lub nie może być spadkobiercą. W Polsce dziedziczenie ustawowe jest statystycznie najczęstszym sposobem dziedziczenia. Kto jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego i jak dokładniej dziedziczy małżonek?

Grupy osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego

Jak już wspomnieliśmy we wstępie, przy braku testamentu mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. W polskim Kodeksie cywilnym znajdziemy konkretny podział ustawowych spadkobierców, jednak na pierwszy rzut oka podział ten nie dla wszystkich jest jasny. O wytłumaczenie, jak rozumieć podział spadkobierców na grupy, poprosiliśmy p. adwokat Monikę Ławecką z Lublina, która specjalizuje się w świadczeniu usług prawnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i prawa gospodarczego. Podział spadkobierców ustawowych to sześć grup:

• małżonek i dzieci spadkodawcy, przy czym, jeśli dziecko spadkodawcy zmarło przed otwarciem spadku, w jego miejsce wchodzą jego zstępni, czyli kolejni potomkowie spokrewnieni w linii prostej – dzieci, wnuki, prawnuki itd.,
• małżonek i rodzice spadkodawcy – gdy spadkodawca w chwili śmierci nie był w związku małżeńskim, wyłącznymi spadkobiercami są rodzice zmarłego,
• małżonek i rodzeństwo spadkodawcy oraz zstępni rodzeństwa spadkodawcy,
• dziadkowie spadkodawcy,
• pasierbowie (pod warunkiem, że w chwili otwarcia spadku ich rodzice już nie żyją),
• gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa, jeśli spadkodawca mieszkał za granicą lub miejsca zamieszkania nie da się ustalić.

Dziedziczenie ustawowe przez małżonka

Kancelaria adwokacka z Lublina wskazuje nam, że główna zasada dotycząca wymienionych powyżej grup brzmi następująco: kolejna grupa osób uprawnionych do dziedziczenia jest brana pod uwagę, gdy brakuje osób z grupy poprzedniej. Prawo spadkowe to mimo wszystko temat zawiły, dlatego przyjrzyjmy się temu zagadnieniu bliżej, zaczynając od dziedziczenia ustawowego przez małżonka. Jeśli spadkodawca w chwili śmierci miał małżonka i dzieci, osoby te dziedziczą w częściach równych, przy czym część, która przypada małżonkowi spadkodawcy, nie może być mniejsza niż ¼ całego spadku. Jeśli spadkodawca miał małżonka, ale nie miał dzieci – mówimy o podziale spadku między małżonkiem i rodzicami spadkodawcy; małżonkowi należy się wówczas połowa spadku. I dalej: jeśli spadkodawca miał małżonka, ale nie miał dzieci, a jego rodzice już nie żyją, spadek dzielony jest między małżonka i rodzeństwo spadkodawcy, przy czym wówczas małżonkowi również należy się połowa spadku. Dalej mówimy o zstępnych, dziadkach, pasierbach, a na końcu o gminie i Skarbie Państwa.