Jak zaprzeczyć ojcostwo? Formalności krok po kroku

Uznanie ojcostwa wiąże się z wieloma wzajemnymi obowiązkami pojawiającymi się między rodzicem a dzieckiem. Powinny one jednak dotyczyć tylko sytuacji istniejącego pokrewieństwa między ojcem a dzieckiem. W sytuacji, gdy takie okoliczności nie zachodzą, istnieje możliwość uregulowania stanu prawnego w taki sposób, by odpowiadał on stanowi faktycznemu. Jest to możliwe dzięki zaprzeczeniu ojcostwa oraz uznaniu ojcostwa za bezskuteczne.

Jakie są drogi do uznania ojcostwa?

Kwestia ustalenia ojcostwa ma duże znaczenie zarówno dla nawiązywania więzi emocjonalnych między rodzicem i dzieckiem, jak i dla ich wzajemnych stosunków w przyszłości. W grę wchodzą bowiem nie tylko relacje ojciec-dziecko, ale również sprawy związane z obowiązkiem alimentacyjnym, który dotyczy zarówno rodzica, w przypadku dziecka małoletniego oraz dorosłego, niemogącego się jeszcze samodzielnie utrzymywać, jak i dorosłego dziecka, w sytuacji, gdy to ojciec nie będzie w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb materialnych. Uznanie za ojca dziecka oznacza również sprawowanie władzy rodzicielskiej, a także łączy się z wzajemnym dziedziczeniem ustawowym – wyjaśnia przedstawiciel Kancelarii Radcy Prawnego Wojciecha Chmuraka, która specjalizuje się m.in. w sprawach związanych z prawem rodzinnym.

Ustalenie ojcostwa ma daleko idące skutki prawne, jeśli chodzi o sytuację prawną rodzica i dziecka. Może jednak również wpływać na sytuację rodzinną mężczyzny, który został uznany za ojca, w tym także na los innych jego dzieci czy relacje między osobami spokrewnionymi. Dla osób, które nie są rodzicem dziecka formalne potwierdzenie tego faktu ma więc duże znaczenie.

Uznanie za ojca dziecka może nastąpić w wyniku trzech zdarzeń. Ojcostwo zostanie stwierdzone z mocy prawa w sytuacji, gdy mężczyzna jest mężem matki dziecka, kiedy uzna on swoje ojcostwo albo zostanie ono ustalone w drodze postępowania sądowego na wniosek matki, ojca lub samego dziecka.

W przypadku małżeństwa ojcostwo jest domniemane, w sytuacji, gdy dziecko urodziło się podczas trwania związku, lub w okresie 300 dni po jego zakończeniu. Jeśli jednak matka dziecka w tym czasie zawarła nowe małżeństwo, za ojca dziecka uznaje się jej nowego męża. W przypadku orzeczenia rozwodu okres 300 dni jest liczony od dnia uprawomocnienia się wyroku. Jeśli więc dziecko urodzi się po jego wydaniu, ale przed uprawomocnieniem uważa się, je za urodzone podczas trwania małżeństwa.

Jeśli matka nie pozostaje w związku małżeńskim w momencie urodzenia dziecka lub 300 dni przed jego narodzinami ojciec może dobrowolnie uznać dziecko, składając odpowiednie oświadczenie przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego albo przed sądem rodzinnym.

Co wiąże się z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa?

W przypadku, gdy mężczyzna pozostający w związku małżeńskim z matką dziecka lub będący w nim 300 dni przed urodzeniem dziecka jest przekonany o tym, że w rzeczywistości nie jest jego biologicznym rodzicem, musi złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa. Powinien on być złożony w sądzie rejonowym właściwym dla strony pozwanej. W takim przypadku będzie to matka oraz dziecko, a jeśli matka nie żyje, samo dziecko.

Pozew o zaprzeczenie ojcostwa może być wniesiony w ciągu roku od dnia, w którym mężczyzna dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, ale nie później niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości.

Złożenie pozwu wymaga przedstawienia odpowiednich dowodów na jego poparcie. Podstawą do zaprzeczenia ojcostwa mogą być różne przesłanki, od pobytu za granicą czy pozbawienia wolności w okresie, kiedy mogło dojść do poczęcia, aż po opinię biegłych wykazującą bezpłodność ojca. Najczęściej stosowane i najłatwiejsze do przeprowadzenia jest jednak badanie DNA domniemanego ojca, matki i dziecka prowadzone w uprawnionej do wykonywania badań placówce medycznej i według określonych procedur. Decyzję o rodzaju i zakresie przedstawionych dowodów lub wniosków o wyznaczenie badania DNA przez sąd najlepiej skonsultować z kancelarią prawną specjalizującą się w sprawach z zakresu prawa rodzinnego. Trzeba bowiem pamiętać, że sąd może podjąć decyzję również na podstawie innego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, który uzna za wiarygodny, np. badania krwi czy wcześniejszych badan DNA ojca i dziecka.

Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić również matka dziecka. W takim przypadku wnosi ona pozew przeciw ojcu i dziecku, a w razie gdy ojciec nie żyje jedynie przeciw dziecku. Termin do wniesienia pozwu wynosi rok od momentu narodzin dziecka.

Możliwość złożenia pozwu o zaprzeczenie ojcostwa ma także samo dziecko. Może to uczynić w ciągu roku od uzyskania pełnoletniości. Dziecko występuje przeciw uznanemu za ojca oraz matce. W sytuacji, gdy matka nie żyje, pozew jest kierowany przeciw ojcu, a jeśli i on nie pozostaje przy życiu, pozwanym jest wyznaczony do sprawy kurator. Jeśli dziecko dowiedziało się o tym, że uznawany za ojca nie jest jego rodzicem biologicznym przed osiągnięciem pełnoletniości, czas biegnie od dnia, w którym stało się dorosłe.

Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa może również wystąpić prokurator, którego nie obowiązują żadne ograniczenia co do czasu złożenia pozwu, jak i przedstawiciel ustawowy ojca dziecka, który został ubezwłasnowolniony w okresie, w którym mógł zgodnie z przepisami złożyć pozew. W tym przypadku obowiązuje jednak termin roku od ustanowienia przedstawiciela ustawowego, albo od momentu, w którym przedstawiciel ustawowy dowiedział się o urodzeniu się dziecka. Po ustaniu ubezwłasnowolnienia ojcu dziecka przysługuje ponownie termin roczny biegnący od tego momentu albo od chwili, gdy dowie się o narodzinach dziecka. Takie same uprawnienia przysługują w sytuacji, gdy ubezwłasnowolnienie z powodu choroby psychicznej czy zaburzeń psychicznych nie nastąpiło, choć istniały ku temu przesłanki.

Śmierć dziecka uniemożliwia złożenie pozwów.

Pozew o uznanie bezskuteczności uznania ojcostwa

Zaprzeczenie ojcostwa jest również możliwe w sytuacji, gdy uznany za ojca złożył oświadczenie przed kierownikiem USC, będąc w błędzie. W takiej sytuacji konieczne jest wystąpienie z pozwem o bezskuteczność uznania ojcostwa. Musi on zostać złożony w terminie roku od momentu, w którym składający pozew dowie się o tym, że nie jest ojcem dziecka. W sytuacji uznania ojcostwa dziecka już poczętego, bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed narodzinami dziecka. Pozew powinien być skierowany do sądu rejonowego właściwego dla pozwanych.

Zasady co do tego, przeciw komu należy skierować pozew, są identyczne jak w przypadku zaprzeczania ojcostwa. Z pozwem o bezskuteczność uznania ojcostwa mogą wystąpić zarówno ojciec, jak i matka oraz samo dziecko od momentu uzyskania pełnoletniości.

Wydanie wyroku o bezzasadności uznania ojcostwa oznacza przerwanie wszystkich więzi łączących osobę, która wcześniej złożyła oświadczenie o uznaniu oraz samo dziecko. Nie dotyczą ich od tego momentu regulacje dotyczące obowiązku alimentacyjnego czy dziedziczenia, a władza rodzicielska ustaje.