Dziedziczenie w przypadku braku testamentu

Zgodnie z art. 926 Kodeksu cywilnego powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Oznacza to, że jeżeli zmarły nie pozostawił ważnego testamentu, o tym, kto będzie spadkobiercą, decydują przepisy ogólne; mamy więc do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. Szczegółowe przepisy dotyczące kolejności dziedziczenia ujęte są w art. 931-940 ustawy.

Decydując się na sporządzenie testamentu, na swojego spadkobiercę można wskazać dowolną, nawet obcą osobę czy instytucję. W takiej sytuacji członkom najbliższej rodziny przysługuje jedynie zachowek od testamentowego spadkobiercy. W praktyce znacznie częściej mamy jednak do czynienia z dziedziczeniem ustawowym.

Kolejność dziedziczenia ustawowego

Przepisy Kodeksu cywilnego dzielą spadkobierców na kilka grup, a o tym, kto i w jakiej części dziedziczy spadek po zmarłym, decyduje stan rodziny. W pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci spadkodawcy razem z jego małżonkiem; dziedziczą w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całego spadku. Jeżeli dziecko zmarłego nie dożyło otwarcia spadku, przypadającą mu część dziedziczą jego dzieci lub dalsi zstępni. W sytuacji, gdy zmarły nie miał dzieci, dziedziczy jego małżonek i rodzice. Część spadku dziedziczona przez rodziców to znowu po ¼. Jeśli ojcostwo rodzica osoby zmarłej nie zostało ustalone, jego matka otrzymuje połowę spadku, a drugą – żyjący małżonek zmarłego. Jeżeli zmarły nie miał ani dzieci, ani małżonka, w częściach równych dziedziczą jego rodzice lub, jeśli również oni nie żyją, rodzeństwo zmarłego (ewentualnie zstępni rodzeństwa).

W przypadku braku zstępnych spadkodawcy, rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych małżonkowi przypada cały spadek. Udział spadkowy małżonka dziedziczącego w zbiegu z rodzicami zmarłego, jego rodzeństwem lub ich zstępnymi wynosi połowę spadku – wyjaśnia nasz rozmówca z Kancelarii Radców Prawnych Adversus w Szczecinie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której małżonkowie przed śmiercią spadkodawcy pozostawali w separacji bądź spadkodawca wystąpił o rozwód lub separację z winy małżonka. W tym drugim przypadku pozostali spadkobiercy ustawowi mogą żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia, co następuje na mocy orzeczenia sądu.

Co dzieje się ze spadkiem, jeśli zmarły nie miał dzieci, małżonka, rodziców ani rodzeństwa? W takich przypadkach do spadku powołuje się osoby z kolejnych grup wymienionych w ustawie, a są to: dziadkowie spadkodawcy i ich potomkowie; pasierbowie – jeśli żadne z ich rodziców nie dożyło śmierci spadkodawcy; Skarb Państwa – gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Dział spadku

Dział spadku służy ustaleniu, które z elementów masy spadkowej będą własnością konkretnego spadkobiercy. Przeprowadzenie działu spadku nie jest więc konieczne w sytuacjach, gdy mamy tylko jednego spadkobiercę  lub wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału spadku. Co ważne, do wszczęcia procedury działu spadku niezbędne jest notarialne poświadczenie dziedziczenia lub stwierdzenie nabycia spadku. Wniosek o dział spadku może złożyć każdy ze spadkobierców, a także wierzyciel spadkobiercy i nabywca udziału spadku. Działu można dokonać umownie, jeśli wszyscy spadkobiercy pozostają w zgodzie co do wszystkich kwestii działu lub sądownie, jeśli przynajmniej jeden z nich nie zgadza się na warunki umowy o dział.