Czy od każdych narkotyków można się uzależnić?

Odpowiedź na tytułowe pytanie wcale nie jest taka prosta i oczywista, jak może się wydawać. Aby jej udzielić, należy doprecyzować kilka pojęć i rozwiać szereg poważnych wątpliwości. Co to jest narkotyk? Czy uprawniony jest podział na narkotyki twarde i miękkie, czyli mocniej i słabiej uzależniające? Czy należy rozróżniać uzależnienie psychiczne od fizycznego? To zagadnienia, których analiza przybliży nas do odpowiedzi na pytanie, czy od każdych narkotyków można się uzależnić? 

Zanim przejdziemy do właściwych rozważań, warto odnotować pewien niepokojący fakt, a mianowicie dużą liczbę obiegowych i bardzo popularnych opinii na temat narkotyków, które wygłaszają osoby nieposiadające ani wykształcenia medycznego, ani wiedzy na temat uzależnień i ich terapii. Internet jest pełny opinii formułowanych w postaci krzykliwych haseł w rodzaju: “cukier uzależnia 7 razy silniej niż kokaina”. Nie jest też problemem wyłowienie wypowiedzi, których autorzy z przekonaniem dowodzą, że nawet po przyjęciu wielu dawek heroiny nie musi dojść do uzależnienia. 

– Zaleca się daleko idącą ostrożność w czerpaniu wiedzy na temat narkotyków i ich wpływu na ludzki organizm z popularnych portali i kolorowej prasy – ostrzega terapeuta z  Ośrodka Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia “Moje Życie”.  – Wyciąganie pochopnych wniosków z tego typu “newsów” może doprowadzić do uzależnienia i do osobistych tragedii. Najlepszym źródłem informacji są terapeuci uzależnień, którzy na co dzień pracują z osobami uzależnionymi od substancji psychoaktywnych. 

Dwie definicje narkotyków: farmakologiczna i policyjna 

Chcąc stwierdzić, czy każdy narkotyk uzależnia, trzeba sprecyzować, jakie substancje mamy na myśli używając określenia “narkotyki”. Najprostsza i najłatwiejsza w użyciu jest tzw. definicja policyjna: narkotyki to wszystkie substancje psychotropowe (wpływające na funkcjonowanie mózgu), które są nielegalne na danym obszarze (np. na terenie jakiegoś państwa). Z kolei definicja farmakologiczna wskazuje, że narkotykiem jest substancją, której regularne przyjmowanie prowadzi do uzależnienia fizycznego. Załącznikiem do tej definicji jest obszerny spis substancji, które w różny sposób i w różnym zakresie wpływają na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Podziały wewnętrzne spisu wyróżniają grupy środków, które mają zastosowanie w celach medycznych, naukowych i przemysłowych, wraz z określeniem ich potencjału uzależniającego. Nietrudno domyślić się, że substancje, które są narkotykami w świetle definicji farmakologicznej, nie zawsze znajdują się na liście policyjnej. 

Narkotyki, które nie są narkotykami 

Próby ujęcia narkotyków w ramy jednej i klarownej definicji komplikują dodatkowo substancje, które w świetle badań są narkotykami, a mimo to nie tylko nie są zakazane, ale też nie są oficjalnie nazywane narkotykami. Na żadnym indeksie narkotyków nie znajdziemy nikotyny, alkoholu etylowego czy kofeiny, choć są to związki o silnych właściwościach psychoaktywnych i uzależniających. Co ciekawsze, konsumpcja dostępnych legalnie wyrobów tytoniowych oraz napojów na bazie etanolu, posiada bardzo dużą, potwierdzoną licznymi badaniami szkodliwość społeczną i jest przyczyną niepokojącej liczby zgonów. 

W tym kontekście odpowiedź na pytanie, które substancje są narkotykami, a które nie są, wydaje się w wielu przypadkach arbitralna. Zaliczenie określonego specyfiku do kategorii narkotyków jest w dużym stopniu kwestią umowy społecznej i uwarunkowań kulturowych, a tylko częściowo wynika z faktycznych właściwości i sposobu oddziaływania na naszą psychikę i organizm. 

Czym różnią się narkotyki twarde i miękkie? 

Poszukiwanie substancji psychoaktywnych, które można byłoby zażywać bez ryzyka uzależnienia i trwałych, negatywnych skutków dla organizmu, osiągnęło swoje apogeum w latach 60. XX w., w epoce Flower Power. Powszechne w tamtym okresie zażywanie LSD traktowano jako bezpieczny sposób na “poszerzenie świadomości”. Jeden z najsilniejszych znanych psychodelików (działa już w śladowych dawkach) był promowany przez takie sławy, jak Aldous Huxley. LSD to reprezentant grupy narkotyków nazywanych miękkimi, czyli uzależniającymi przede wszystkim psychicznie. Ich działanie sprawia, że uzależniamy się od przyjemnych stanów psychicznych, które chcemy powtarzać. 

Po pięciu dekadach stosowania LSD i prowadzonych głównie w USA badań nad jego wpływem na ludzki organizm, nie udało się potwierdzić jednoznacznie destrukcyjnych skutków. Nie odnotowano przypadków przedawkowania LSD. Po przerwaniu zażywania nie występują ostre objawy odstawienne. Dietyloamid kwasu lizergowego znajduje się też daleko poza czołówką najbardziej uzależniających substancji. Zdecydowanie negatywnym efektem zażywania LSD może być tzw. bad trip, czyli gwałtowne obniżenie nastroju, zamiast spodziewanej euforii i “wizji”. Niektórzy badacze zwracają też uwagę na możliwość dłuższego utrzymywania się stanów psychotycznych. 

Z kolei narkotyki twarde uzależniają psychicznie i fizycznie: organizm przystosowuje się do ich przyjmowania i potrzebne są coraz większe dawki, aby osiągnąć pożądany efekt. Przerwanie przyjmowania narkotyku powoduje silne objawy odstawienne: gwałtowne obniżenie nastroju, nudności, drażliwość, nadczynność gruczołów (łzawienie, katar, zwiększona potliwość), zaburzenia pracy układu trawiennego (biegunki, wymioty), bóle i skurcze mięśniowe, napady drgawek i wiele innych. Obecność i mniejsze lub większe nasilenie poszczególnych objawów zależne jest od rodzaju substancji uzależniającej. 

Co uzależnia najmocniej? 

W rankingu najsilniej uzależniających substancji psychoaktywnych (narkotyków) pierwsze miejsca zajmują: heroina, kokaina, morfina (i opium, w którego skład wchodzi), kodeina, amfetamina i barbiturany. Co ciekawe w ostatnim czasie coraz częściej w tego typu zestawieniach uwzględnia się również alkohol, który klasyfikowany jest tuż za heroiną ze względu na siłę uzależniania i niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. O sile jego destrukcyjnego wpływu nikogo nie trzeba przekonywać. Wystarczy powiedzieć, że nawet udana terapia uzależnienia od alkoholu nie kończy się całkowitym wyleczeniem: organizm osoby cierpiącej na chorobę alkoholową nigdy nie wraca do stanu sprzed uzależnienia. 

Czy istnieją narkotyki, które nie uzależniają? 

Trzeba pamiętać, że podział na narkotyki twarde i miękkie jest do pewnego stopnia umowny. Z faktu, że jedne substancje uzależniają słabiej (głównie psychicznie), a inne są silnie uzależniające zarówno psychicznie, jak i fizycznie, nie należy wyciągać wniosku, że istnieją bezpieczne narkotyki. Nie mamy żadnej gwarancji, że zażywając substancje psychoaktywne należące do grupy narkotyków miękkich, nie popadniemy w uzależnienie. 

W pytaniu o to, czy wszystkie narkotyki uzależniają, kryje się odrobina absurdu: jeżeli jakaś substancja jest narkotykiem, to z definicji ma zdolność uzależniania. Odpowiedź jest więc zdecydowanie twierdząca: od każdego narkotyku można się uzależnić. Jednocześnie trzeba też pamiętać, że istnieje wiele substancji, które nie mają statusu narkotyków, za to posiadają wielką moc uzależniania. Liderami są oczywiście alkohol i nikotyna. Ale zaraz za nimi plasują się pozornie niegroźne produkty, takie jak cukier. Uzależnienie od “słodkiego zabójcy” jest obecnie jednym ważnych problemów cywilizacyjnych.